پدافند غیرعامل، موضوع دیرینه ای است که در تاریخ تمدن جامعه بشری در ساختارهای دفاعی پیشگیرانه نقش بسزایی داشته و در جنگ های مختلف از هزاران سال پیش ازسوی اقوام و ملل مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. در تاریخ به کارگیری از ظرفیت خطرناک و کشنده بیماری های مسری جهت از پای درآوردن دشمنان به کرات دیده شده است. در دنیای امروز به ویژه در کشور عزیز ما تهدیدهای مختلف از جمله تهدیدهای زیستی، شیمیایی، سایبری، هسته ای، اجتماعی و حملات به زیرساخت ها از موارد مهم به شمار می روند و به همین دلیل، آمادگی همه جانبه در قبال این مخاطرات در قالب برنامه های پدافند غیرعامل، به اولویتی مهم بدل شده است.
هریک از سازمان ها و نهادها بنابر مسئولیتی که به عهده دارند، در حوزه پدافند غیرعامل ورود می کنند. وزارت نفت نیز با توجهی ویژه به این حوزه، پدافند غیرعامل را به عنوان اولویتی مهم دردستور کار زیر مجموعه های خود از جمله سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت قرار داده است. این سازمان، همسو با ماموریت اصلی خود که همانا حفظ و ارتقای سلامت کارکنان صنعت نفت و خانواده آنان است، با نگاهی مسئولانه درحوزه پدافند غیرعامل نیز گام هایی برداشته و اقدام های اساسی انجام داده است؛ اقدام هایی که شرح بیشتر آن را در گفت وگو با غلامرضا پیوندی، سرپرست مدیریت بهداشت و HSE سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت می خوانید.
هدف از پدافند غیر عامل در حوزه سلامت، استمرار خدمات بهداشتی و درمانی با رویکرد مصونیت بخشی است. در این زمینه، سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت در ستاد سازمان و مناطق عملیاتی خود اقدام به تشکیل کمیته پدافند غیرعامل و مدیریت بحران کرده است. تدوین و پایش نظام نامه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران، تصویب ایجاد مراکز حیاتی، حساس در سطح صنعت نفت، تقویت و چند لایه ای کردن شبکه ارتباطی اورژانس و خدمات پیش بیمارستانی، برگزاری مانورهای متعدد، همچنین تصمیم گیری های راهبردی درحوزه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران در بخش سلامت نیروی انسانی، از جمله برنامه های این کمیته است. از سوی دیگر نیز، مدیریت بهداشت و اچ اس ای سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، پیرو دستور ویژه راس مدیریتی این سازمان، سیاست گذاری، برنامه ریزی و اقدام های زیربنایی در این بخش را در اولویت برنامه های کاری خود قرارداده است. اینها را غلامرضا پیوندی درباره اهمیت و ضرورت پدافند غیرعامل می گوید و ادامه می دهد: ایجاد قرارگاه عملیاتی و پشتیبانی در مکان امن با فرماندهی مراکز بهداشتی و درمانی به منظور مدیریت سلامت در بلایا و حوادث، ایجاد و تجهیز تیم های واکنش سریع و احداث و تجهیز مناطق عملیاتی، از جمله تصمیمات و برنامه های کمیته پدافند غیر عامل و مدیریت بحران است. پیوندی همچنین تدوین طرح جامع مقابله باتهدیدهای بیولوژیک، شیمیایی و پرتویی رادر قالب برگزاری کارگاه و سمینارهای آموزشی برای رده های مختلف شغلی براساس نیازسنجی آموزشی و پژوهشی پنج ساله درحوزه پدافند غیر عامل، از دیگر اقدام های این کمیته برمی شمرد.
عملیاتی کردن کارگروه های تخصصی
سرپرست مدیریت بهداشت و HSE سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با مهم دانستن این نکته که ضرورت ایجاد محیطی امن و سالم، یک رسالت و از اهم وظایف سازمان بهداشت و درمان صنعت است، تصریح می کند: بنابر همین اهمیت، آموزش مداوم کادر بهداشت و درمان جهت مقابله با شرایط اضطراری و بحران، تربیت نیروهای امدادی در سطوح مختلف تخصصی، همچنین تقویت سیستم پایش بیماری ها و حوادث، از راهبردهای نظام سلامت در حوزه پدافند غیر عامل و مدیریت بحران سازمان است که به آن توجه ویژه می شود.پیوندی می گوید: مناطق 15 گانه سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، به عنوان واحدهای عملیاتی و راهبردی در پدافند غیرعامل و مدیریت بحران تعریف شده اند؛ به همین دلیل باید به بالاترین میزان آمادگی به لحاظ منابع انسانی، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری دست یابند.به گفته او، مدیریت بهداشت و اچ اس ای سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت درنظر دارد با هماهنگی دیگر مدیریت های سازمان، تشکیل کارگروه ها و همایش های تخصصی، پشتیبانی مطلوب بهداشتی، تشخیصی و درمانی در مراکز حیاتی، حساس و مهم در سطح صنعت نفت را در کوتاه ترین زمان ممکن عملیاتی کند.وی ادامه می دهد: آنچه ضامن موفقیت در این مقوله است، ضرورت هماهنگی های درون بخشی و برون بخشی در رویارویی با بحران ها، داشتن برنامه های عملیاتی جامع و ارتقای سطح خدمات برای رسیدن به سطح بالای ایمنی زیستی است.
افزایش تاب آوری
سرپرست مدیریت بهداشت و HSE بهداشت و درمان صنعت نفت در ادامه به اهداف حوزه پدافند غیرعامل در سازمان بهداشت درمان صنعت نفت پرداخت و گفت: کاهش آسیب پذیری در شاغلین صنعت نفت در تهدیدهای احتمالی حوزه پدافند غیر عامل، افزایش قدرت تشخیص و مدیریت هر گونه تهدید حوزه سلامت، افزایش سطح آمادگی حداکثری در نیروهای عملیاتی و تخصصی بیمارستان ها و مراکز بهداشت درمان از جمله اهداف پدافند غیرعامل سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت است. او با تاکید بر این که اطلاع رسانی بموقع، آرامش بخشی و آگاه سازی عمومی مردم و آموزش سلامت و پیشگیری را در برنامه های خود قرار داده ایم، اضافه می کند: برای دست یابی به این مهم، سطح آمادگی جامعه از طریق سایت سازمان، سیستم های پیامکی وشبکه های اجتماعی را بهبود بخشیده ایم و به منظور توسعه آموزش عمومی در زمینه تهدیدهای زیستی و شیمیایی گام های موثری برداشته ایم. به گفته سرپرست مدیریت بهداشت و اچ اس ای سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، افزایش تاب آوری فرآیندهای های کلیدی تولید در صنعت در مقابل تهدیدهای احتمالی حوزه سلامت و رصد دائمی، روزانه و آینده نگرانه تهدیدهای احتمالی، از دیگر اهداف این مدیریت است. پیوندی اقدام های سازمان بهداشت درمان صنعت نفت را با توجه به ضرورت عملیات پدافند زیستی و شیمیایی در مناطق حیاتی و حساس صنعت نفت، اقدام های پیش بینانه و پیشگیرانه در حوزه پدافند غیرعامل را به سه محور تقسیم بندی می کند و می گوید: بسیج منابع منطقه ای و سازماندهی، همچنین هم افزایی ظرفیت های استانی و بین بخشی در رویارویی با تهدیدهای مرتبط با حوزه سلامت، یکی از این محورهاست.سرپرست مدیریت بهداشت و اچ اس ای سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت محور دوم را تمرکز بر اقدام های پدافند زیستی بر اساس موضوعاتی مبنی بر تهدیدهای انسانی و بیماری های واگیر دار در میان کارکنان مشاغل اقماری و کمپ های کارگری، همچنین تهدیدهای انسانی در مناطق عملیاتی و مرزی بر می شمرد و از اولویت دادن به عملیات پدافند زیستی براساس رویکرد اختصاص آن (عملیات پیش بینانه و پیشگیرانه) به عنوان محور سوم تمرکز بر اقدام های مرتبط با پدافند زیستی یاد می کند.
بهره گیری از روش های پیشگیرانه و پیش بینانه
وظایف سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت در تهدیدهای بیولوژیک و شیمیایی و تروریستی بر دو روش اجرایی مداخلات با رویکرد پیشگیرانه و مداخلات با رویکرد پیش بینانه استوار است. پیوندی در این باره گفت: رویکرد تمرکز بر تشخیص، رصد و پایش، اقدام های احتیاطی و پیشگیرانه و مصون سازی اشراف اطلاعاتی بر تهدید، کاهش آسیب پذیری های زیستی، تمرینات و هماهنگی ها، اعمال ملاحظات احتیاطی و پیشگیرانه و کنترلی، همچنین هماهنگی بین دستگاه های اجرایی، توسعه بهداشت زیستی و ایجاد و ارتقای آمادگی، تامین و آموزش نیروی انسانی متخصص، تامین تجهیزات و زیر ساخت های لازم و تقویت ذخایر واکسن، دارو، ابزار و فنون تشخیص در کشور را شامل می شود.سرپرست مدیریت بهداشت و اچ اس ای سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با اشاره به روش اجرایی مداخلات با رویکرد پیش بینانه نیز گفت: سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، با هماهنگی دیگر دستگاه ها، ماموریت هدایت، راهبری، پشتیبانی، نظارت و اجرای عملیات پدافند زیستی را در محورهای مختلفی به عهده دارد که رصد، پایش و تشخیص تهدیدهای زیستی (ویروس ها، میکروب ها و ...)، همکاری با دستگاه های اجرایی به منظور هم افزایی در حوزه ماموریت پدافند زیستی، تهیه طرح های عملیاتی پدافند زیستی، هدایت، راهبری و پیاده سازی و نظارت مستمر بر آنها، همچنین آموزش عمومی و توانمندسازی حوزه مخاطبین پدافند زیستی و راهبری آموزش، تجهیز، تمرین، رزمایش و رسیدن به آمادگی دستگاه های اجرایی تحت پوشش از آن جمله است.پیوندی همکاری با ستاد فرماندهی هدایت راهبری و سیاست گذاری عملیات پدافند زیستی بین دستگاه های مسئول در دستورالعمل، آموزش عمومی، اطلاع رسانی و آرامش بخشی به مخاطب در برابر تهدیدهای زیستی، سازمان دهی مراکز آزمایشگاهی تحت پوشش و تشخیص تهدیدهای زیستی، تعیین مسئولیت ها و نقش های دستگاه های اجرایی تحت پوشش مبتنی بر وظایف سازمانی در چهارچوب طرح پدافند زیستی و ایجادتفاهمنامه جهت به کارگیری ظرفیت های امدادی نیروهای مسلح در عملیات پدافند زیستی (در صورت واگذاری از سطوح بالاتر) را از دیگر روش های اجرایی مداخلات با رویکرد پیش بینانه عنوان کرد.
دامنه همکاری ها
سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت علاوه بر رویکردهایی که برای زیر مجموعه های خود در حوزه پدافند غیر عامل در نظر گرفته است با شرکت های نفتی نیز همکار دارد، سرپرست مدیریت بهداشت و اچ اس ای سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت دراین باره گفت: مدیریت مناطق سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با شرکت های نفتی جهت رصد، پایش و برآورد اطلاعاتی و عملیاتی از وضعیت تهدیدهای زیستی و کشف آسیب پذیری ها، هدایت، راهبری و نظارت بر طرح ریزی عملیاتی، آموزش و تمرین، رزمایش و آمادگی زیستی در سطح منطقه و شرکت های صنعتی و وزارت بهداشت، همچنین ساماندهی ظرفیت پدافند زیستی و نظارت بر عملکرد مراکز، پشتیبانی تخصصی از (واکسن، کیت های تشخیص، تجهیزات رفع آلودگی، حفاظت فردی و ...)و هماهنگی با حوزه عمل کلی قرارگاه پدافند زیستی سازمان پدافند غیرعامل کشور همکاری دارد. وی در ادامه با اشاره به رصد تهدیدهای راهبردی و زیستی و ارائه گزارش های تخصصی به مدیریت سازمان و نهادهای مربوط، سازماندهی، تجهیز و آموزش تیم های تخصصی، هماهنگی با نهادهای امنیتی، حفاظتی و حراست به عنوان دیگر موارد همکاری این سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با بخش های مربوط افزود: رصد و پایش تهدیدهای زیستی- امنیتی و ارائه گزارش آن به قرارگاه پدافند زیستی سازمان پدافند غیر عامل کشور، همچنین هشدار اطلاعاتی به مبادی ذی ربط از دیگر مصادیق همکاری سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با نهادهای مرتبط است.پیوندی همچنین هدایت، راهبری و برنامه ریزی عملیات پدافند زیستی و تهدیدهای بیولوژیک، رصد و پایش تهدیدهای زیستی حوزه سلامت و گزارش دهی به مراجع مربوطه، نظارت برکنترل در مبادی ورودی جهت جلوگیری از ورود بیماری های خطرناک به مناطق مهم، برقراری سیستم آشکارسازی و تشخیص تهدیدهای زیستی حوزه انسان در شبکه آزمایشگاهی و اطلاع رسانی سریع به سیستم فرماندهی و کنترل قرارگاه پدافند زیستی، همچنین برقراری سیستم تریاژ و تخلیه بیماران و مبتلایان حوادث زیستی، امداد و نجات و انتقال ایزوله بیماران و مبتلایان حوادث زیستی، درمان تخصصی و بازیابی و بازتوانی مصدومین حوادث زیستی و هماهنگی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را از دیگر گام های مدیریت مناطق سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت در جهت تعامل با شرکت های نفتی برشمرد.
رویارویی با انواع تهدیدها
سرپرست مدیریت بهداشت و HSE سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت بر این نکته تاکید کرد که با حل مشکلات درپدافند غیرعامل درحوزه سلامت می توان ادعا کرد با وجود تهدیدهای موجود، زیرساخت ها و امکانات و برنامه های لازم برای مبارزه با انواع تهدیدهای بارز را خواهیم داشت.وی تصریح کرد: در تحقق این هدف، دست تمامی صاحب نظران را به گرمی می فشاریم، ضمن این که از تلاش خالصانه همکاران خود درستاد سازمان و مناطق عملیاتی تشکر می کنم.
پیوندی درپایان صحبت هایش یادآورشد:اجرای برنامه های پدافند غیرعامل در سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت امکان پذیر نمی شود مگر باحمایت مدیران ارشد بهداشت، ایمنی، محیط زیست و مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نفت و شرکت ملی نفت به ویژه واحدمدیریت بحران و پدافند غیر عامل.