با گرم شدن هوا احتمال ابتلا به بیماریهایی که با گرما مرتبط هستند هم بیشتر میشود. یکی از شایعترینِ این بیماریها، گرمازدگی است
روشهای درمان گرمازدگی بسیار ساده است، در عین حال چنانچه این درمانهای ساده بهموقع انجام نشوند، وضعیت خطرناک خواهد شد. گرما زدگی معمولا بدنبال فعالیت بدنی متوسط تا شدید در هوای گرم ایجاد میشود. در این عارضه به علت تعریق شدید آب بدن از دست رفته و متعاقب آن درجه حرارت مرکزی بدن بالا میرود.
علائم گرمازدگی
پوست خشک و داغ
عدم تعریق
پوست ابتدا قرمز شده و سپس رنگ پریده یا کبود می شود
تنفس کوتاه و سریع
نبض سریع و ضعیف
افزایش دمای بدن به بیش از 40 درجه
سردرد
گرفتگی عضلات
گشادی مردمک چشم
علائم روحی و روانی گرمازدگی
زدن سخنان بی ربط
گیجی
رفتار پرخاشگر
آشفتگی و هیجان
توهم
بی حالی، رخوت و بی حسی ( واکنش های بدن بیش از حد آرام و آهسته می شود )
تشنج
علائمی که نشان می دهد در معرض گرمازدگی هستید
ضعف و خستگی
کشیدگی و درد عضلات
استفراغ و تهوع
پوست رنگ پریده و چسبناک
دمای طبیعی بدن
گرفتگی عضلات
سرگیجه
ضعف و غش
ادرار زرد تیره یا نارنجی
سردرد
اسهال
تشخیص گرمازدگی
پزشک علائم شما را بررسی کرده و میزان فشارخون و دمای بدن شما را اندازه می گیرد. د
درمان گرمازدگی
درمان عوارض مرتبط با گرمازدگی بستگی به شدت آن دارد. درمان فوری گرمازدگی یک فوریت پزشکی است. اگر دیدید کسی دچار گرمازدگی شده، فوراً یک آمبولانس خبر کنید یا هر چه سریع تر او را به نزدیک ترین بیمارستان برسانید. اولین اقدام ، کاهش هر چه سریع تر دمای بدن فرد است.
انواع مختلف گرمازدگی
گرمازدگی انواع مختلفی دارد که یکی از شایعترین آنها، خستگی ناشی از گرماست. نوع دیگر آن که ممکن است کمتر با آن آشنا باشید سنکوپ گرمایی است. بیماریهای ناشی از گرما:
استرس گرمایی
اگر دمای بدنتان شروع به بالا رفتن کند و نتوانید با عرق کردن خودتان را خنک کنید، استرس گرمایی رخ میدهد. استرس گرمایی میتواند منجر به عوارض جدیای مانند خستگی گرمایی و سکتهی گرمایی شود.
در این بیماری علاوه بر احساس گرمای فوقالعاده شدید، ممکن است علائم زیر هم تجربه شود:
سرگیجه
ضعف
حالت تهوع
تشنگی
سردرد
اگر در خودتان علائم استرس گرمایی را مشاهده کردید به مکان خنکتری بروید و استراحت کنید. سپس شروع به نوشیدن آب و مایعات حاوی الکترولیت کنید. الکترولیتها موادی مانند کلسیم، پتاسیم و سدیم هستند که بدن را هیدراته نگه میدارند و به تنظیم ضربان قلب، عملکرد عصب و سلامت عضلهها کمک میکنند. اگر حس کردید حالتان در حال بدتر شدن است حتما به پزشک مراجعه کنید.
ضعف گرمایی
اگر ساعتهای طولانی در مکانی با دمای بالا بودید و احساس ضعف بدنی و استرس روانی داشتید، ممکن است دچار ضعف گرمایی شده باشید. کسانی که به آب و هوای گرم و کار در محیطهای با دمای بالا عادت ندارند، نسبت به این بیماری آسیب پذیرترند. این بیماری علاوه بر احساس گرما، تشنگی و ضعف، باعث کاهش یا عدم تمرکز بر روی کارتان میشود. اگر احساس فشار روحی و جسمی کردید سعی کنید با نوشیدن مایعات، حرارت بدنتان را کمتر کنید و برای این که در آینده دوباره دچار ضعف گرمایی نشوید، خودتان را به آرامی و به مرور زمان، به کار یا زندگی در محیط گرم عادت بدهید.
سنکوپ گرمایی
سنکوپ یا غش حالتی است که فشار خون با اُفت مواجه میشود و جریان خون به مغز موقتا کاهش مییابد. این اتفاق زمانی رخ میدهد که خودتان را در یک محیط گرم حبس کنید. معمولا قبل از غش کردن سرگیجه میگیرید. ممکن است حس غش کردن به شما دست بدهد، ولی اگر آرام باشید و خودتان را به سرعت خنک کنید میتوانید هوشیاریتان را حفظ کنید. بالا نگه داشتن پاها هم میتواند مفید باشد. مانند سایر بیماریهای مرتبط با گرما، در اینجا هم آبرسانی مسئلهی بسیار مهمی است. همهی مایعات خوب هستند ولی بهترین گزینه، آب یا مایعات حاوی الکترولیت است.
گرفتگی عضلانی ناشی از گرما
معمولا این اتفاق زمانی رخ میدهد که در هوای گرم، فعالیت یا ورزش سنگین انجام بدهید. گرفتگی عضلانی نتیجهی عدم تعادل الکترولیت در بدن است و معمولا در عضلات شکم، پا یا بازو احساس میشود. برای تسکین گرفتگی ناشی از گرما، در جای خنکی استراحت کنید و سعی کنید مایعات و الکترولیتی را که با عرق کردن از دست دادهاید جبران کنید.
ورم کردن عضلات در اثر گرما
ورم کردن (edema) گرمایی وقتی اتفاق میافتد که برای مدتی طولانی در محیطهای گرم بایستید یا بنشینید که منجر به متورم شدن دستها، پایین پا و مچ پا میشود. این تورم به دلیل تجمع مایع در اندامهاست و معمولا وقتی به محیط گرم عادت کنید، خودبهخود فروکش میکند. خنک کردن بدن، بالاگرفتن پاها، نوشیدن آب و الکترولیت کافی، میتواند اینجا هم مفید واقع شود.
عرقسوز
گاهی اوقات فعالیت در دورههای طولانی مدت در گرما میتواند باعث بروز برآمدگیهای جوش مانندی روی پوست شود. دلیل آن هم معمولا لباس زیری است که خیس عرق شده است. این جوشها معمولا با خنک شدن بدن یا تعویض لباسها خود به خود خوب میشوند؛ ولی اگر پوست بلافاصله بعد از جوش زدن خنک نشود، ممکن است عفونت ایجاد شود.
ضعف و خستگی مفرط ناشی از گرما
این مورد یکی از جدیترین انواع گرمازدگی است و زمانی رخ میدهد که بدن دیگر نتواند خودش را خنک کند. هنگام ابتلا به این نوع گرمازدگی، علاوه بر عرق کردن فراوان، موارد زیر هم مشاهده میشود:
سرگیجه
ضعف
تشنگی
از دست دادن هشیاری و تمرکز
پوست مرطوب و سرد
نبض سریع
این مرحله قبل از سکتهی گرمایی رخ میدهد، بنابراین باید قبل از گسترش آن هرچه سریعتر استراحت کنید و آب بنوشید. اگر بهبودی در علائم خود احساس نکردید فورا به پزشک مراجعه کنید.
اقدامات فوری پزشکی جهت گرمازدگی
خطرناکترین نوع گرمازدگی سکتهی گرمایی است که حتی میتواند کشنده باشد. انواع دیگر گرمازدگی اگر به خوبی درمان نشوند میتوانند منجر به سکته شوند. این بیماری وقتی رخ میدهد که دمای بدن به بالای ۴۰ درجهی سانتیگراد برسد و اولین نشانهی آن غش کردن است. دیگر علائم آن عبارتند از:
کجخلقی
گیجی
از دست دادن هشیاری و تمرکز
برافروخته شدن پوست
کاهش تعرق
نبض ضعیف یا سریع
هنگام بروز این علائم باید:
سعی کنید به یک مکان خنک بروید که ترجیحا تهویه داشته باشد.
آب یا نوشیدنیهای حاوی الکترولیت بنوشید.
دوش آب سرد بگیرید تا وضعیت بدنتان سریعتر بهحالت عادی برگردد.
زیر بازوهای خود و اطراف ناحیهی کشالهی ران، کیسههای یخ قرار بدهید.
اگر در علائمتان بهبودی مشاهده نکردید به اورژانس زنگ بزنید.
افراد در معرض خطر گرمازدگی
احتمال ابتلای کسانی که در محیطهای خیلی گرم کار میکنند یا در محل کار خود در معرض حرارت بالا قرار دارند، به گرمازدگی بیشتر است.
کارگران ساختمانی، کشاورزان و کسانی که به مدت طولانی در مجاورت گرما قرار دارند، آتشنشانها و افرادی که با اجاقهای بزرگ سر و کار دارند یا در فضاهای بسته با تهویهی نامطلوب کار میکنند باید بیشتر جانب احتیاط را رعایت کنند.
علاوه بر اینها، شرایط بدنی و بیماریهای خاصی هم میتواند خطر ابتلا به گرمازدگی را بیشتر کند. مثلا داروهای مربوط به قلب و فشار خون مثل داروهای ادرارآور، توانایی بدن برای خنک کردن از طریق تعریق را کاهش میدهند. همچنین اگر برای کنترل فشار خون خود، رژیم غذاییتان کم سدیم است، ممکن است سریعتر دچار گرمازدگی شوید.
کودکان و افراد مسن در معرض خطر بیشتری قرار دارند. چون خیلی از کودکان ساعتهای طولانی در هوای گرم بدون این که استراحتی داشته باشند یا خودشان را خنک کنند یا آب کافی بنوشند مشغول بازی کردن هستند. افراد مسن هم معمولا نسبت به افزایش دمای محیط اطرافشان حساس و آگاه نیستند و نمیتوانند به موقع به دمای بالا عکسالعمل نشان بدهند. بنابراین سالمندانی که در مکانهای خیلی گرم زندگی میکنند و در خانهشان پنکه یا کولر ندارند ممکن است دچار گرمازدگی شوند.
تفاوت گرمازدگی و تب
تفاوت گرمازدگی و تبوظیفهی تنظیم دمای بدن بر عهدهی قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس است. این قسمت، معمولا دمای بدن را در حدود ۳۷ درجهی سانتیگراد نگه میدارد (با اندکی تغییر در طول روز و شب). اگر ویروس یا باکتری وارد بدن شود، ممکن است هیپوتالاموس برای از بین بردن هر چه سریعتر این باکتریها دمای بدن را زیاد کند. در این صورت تب به عنوان بخشی از واکنش سیستم ایمنی بدن رخ میدهد و با از بین رفتن عفونت، هیپوتالاموس باید دمای بدن را بهحالت عادی برگرداند. مسکنهایی مثل استامینوفن میتوانند تب را پایین بیاورند ولی تأثیری روی گرمازدگی ندارند. تنها تغییر شرایط محیطی، آبرسانی به بدن و خنک کردن بدن از طریق گذاشتن یخ روی پوست میتواند روی گرمازدگی تأثیر بگذارد.
معمولاً این عوارض را می توان در منزل درمان کرد.
فرد باید در محل خنکی در منزل استراحت کند، لباس های نازک و نخی بپوشد، لباس های اضافی خود را در آورد، بدن خود را با آب سرد بشوید یا بوسیله یک حوله خنک مرطوب نگه دارد یا تکه های یخ را به بدن خود بمالد.
همچنین از کولر یا پنکه برای خنک کردن خود استفاده کند.
یک نوشیدنی خنک، حاوی نمک بنوشد. مثلاً یک قاشق چایخوری یا مرباخوری نمک را در یک لیتر آب حل کند و در طی یک ساعت کم کم آن را بنوشد. همچنین می تواند یک قاشق غذاخوری شکر یا پودر شربت را برای افزایش کالری نوشیدنی، به آن اضافه کند. اگر فرد مسن است یا نمی تواند نوشیدنی شور بنوشد، باید او را به بیمارستان ببرید.
گرفتگی عضلات را می توان با ماساژ دادن آنها برطرف کرد. باید روی محل گرفتگی فشار دهید و حوله ی گرمی روی آن قرار دهید. مصرف یک نوشیدنی شور، از عود گرفتگی پیشگیری می کند.
فردی که دچار این عوارض شده است، حداقل باید 24 ساعت استراحت کند.
پیشگیری از گرمازدگی
پیشگیری از گرمازدگی اولین گام جهت پیشگیری این است که خطرات بازی یا کار کردن در شرایط بسیار گرم را بدانید و در صورت قرار گرفتن در معرض گرما، موارد زیر را رعایت کنید:
. در سایه یا در محیط خنک استراحت کنید و اگر نیاز مبرم به خارج شدن از منزل ندارید ترجیحا در خانه بمانید.
- وقتی در دمای بالا کار میکنید، هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه آب یا نوشیدنیهای حاوی الکترولیت بنوشید.
- وقتی بیرون از خانه هستید لباسهای سبک و رنگ روشن بپوشید.
- اگر وضع تهویهی خانهتان زیاد خوب نیست، سعی کنید وقتی هوا خیلی گرم میشود به سالنها و محیطهای عمومی خنک بروید.
- وقتی که برای مدت طولانی در معرض تابش آفتاب یا در یک محیط گرم هستید و همچنین قبل و بعد و در طی ورزش، آب زیادی بنوشید. قبل از اینکه کاملاً احساس تشنگی کنید، آب بنوشید (یعنی منتظر نباشید تا احساس تشنگی کنید و سپس آب بنوشید) و هنگام نوشیدن آب بیشتر از آن حدّی که فکر می کنید نیاز به آب دارید، آب و مایعات بنوشید، مخصوصاً وقتی که خیلی عرق کرده اید.
- موقعی از روز را که هوا خیلی گرم است (مثل سر ظهر و بعد از ظهر) در منزل یا یک جای خنک استراحت کنید و بیرون نیایید.
- قبل از فعالیت زیاد و ایستادن در معرض آفتاب، سعی کنید به هوای گرم تابستان عادت کنید. سیستم تنظیم دمای بدن شما هنگامی که به گرما عادت کرده باشد، بهتر عمل خود را انجام خواهد داد.
- اگر یک دونده ی استقامتی یا یک دوچرخه سوار هستید و می دانید که مسابقات شما در شرایط آب و هوایی گرم برگزار خواهد شد، بایستی قبل از شروع مسابقه، خود را با این شرایط وفق دهید (یعنی در هوای گرم، تمرین کنید). این عمل باعث می شود بدنتان به گرما عادت کند. مواقع انجام تمرین به مقدار کافی آب و مایعات بنوشید. اگر اولین بار است که به شرایط آب و هوایی جدید رفته اید، تمرینات خیلی سنگین و سخت را انجام ندهید.
- کمتر جلوی نور خورشید بایستید.
- وقتی جلوی آفتاب کار می کنید، روی سرتان کلاه بگذارید که بهتر است لبه دار باشد تا روی صورتتان سایه ایجاد کند. سر شما نسبت به گرما حساس است.
- در هوای گرم لباس های گشاد، نازک و رنگ روشن بپوشید. لباس کتان از همه بهتر است، زیرا باعث می شود هوا به راحتی از آن عبور کند و عرق شما خشک شود.
- در هوای گرم پنجره ها را باز کنید یا از یک سیستم خنک کننده مثل پنکه، کولر و فن استفاده کنید.
- سعی کنید وعده های غذایی تان را سبک و به مقدار کم میل کنید.
- در آب و هوای گرم یا مرطوب فعالیت شدیدی انجام ندهید به خصوص اگر به این آب و هوا عادت ندارید.
- اگر در هوای گرم ورزش می کنید، به ترتیب زیر آن را انجام دهید تا بدن شما به این آب و هوا عادت کند : ابتدا تمرینات کوتاه مدتی انجام دهید و به تدریج و در طی دو هفته مدت آن را افزایش دهید. سعی کنید تمرینات شدید را صبح زود که هوا خنک است یا هنگام عصر انجام دهید. هر نیم ساعت یک بار، به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در سایه استراحت کنید و اگر احساس خستگی کردید، سرعت ورزش خود را کاهش دهید.
- در صورتیکه دارو مصرف می کنید، از پزشک خود سئوال کنید که آیا این دارو با تنظیم دمای بدن شما تداخل می کند یا خیر؟
- اگر داروی مصرفی شما در تنظیم دمای بدنتان مداخله می کرد، باید فعالیت بدنی تان را در هوای گرم کاهش دهید و به مقدار کافی آب و مایعات بنوشید.
- باید از علائم خطر گرمازدگی آگاه باشید تا هنگام بروز این علائم، اقدامات لازم را انجام دهید. به خاطر داشته باشید که این علائم می توانند به تدریج و در طی چند روز یا اینکه بطور ناگهانی بعد از یک فعالیت شدید بروز کنند.
- ادم (آماس) ناشی از گرما و عرق سوز شدن نشان می دهند که بدن شما تحت استرس ناشی از گرماست. در حالت ادم ناشی از گرما، رگ های خونی بدن گشاد شده و باعث می شوند مایعات زیر پوست بدن جمع شوند که در این صورت دست ها و پاها متورم می شوند.
- ممکن است ابتدا با احساس تنگ شدن انگشتر یا کفش ها متوجه این تورم شوید. در حالت عرق سوز، منافذ خروج عرق بسته می شوند و شما احساس خارش می کنید که معمولاً زیر لباس است.
- اگر لباس شما خیلی کلفت و گرم باشد ممکن است این حالت رخ دهد. ادم و عرق سوز شدن خطرناک و مضر نیستند، ولی نشان می دهند که باید برای پیشگیری از عوارض جدی گرمازدگی، دمای بدنتان را کاهش دهید.
- از آب و هوایی که باعث بروز بیماریهای ناشی از گرما میشود یعنی دمای ۳۲ درجه سانتیگراد و بیشتر و رطوبت نسبی بالا شناخت داشته باشید .
- به میزان کافی بخوابید و میوه ها و سبزیهای سرشار از پتاسیم را به میزان زیاد مصرف کنید تا بدنتان خودش را با گرما تطبیق دهد.
- بدن خود را خنک نگه دارید. اگر میتوانید جلوی آفتاب نروید، در سایه راه بروید یا از یک سایبان مثل چتر استفاده کنید، کرم ضدآفتاب بزنید، کلاه لبه دار روی سرتان بگذارید، عینک آفتابی بزنید و لباسهای نخی و نازک و گشاد با رنگ روشن بپوشید. سعی کنید فعالیتها و کارهای بیرون خود را در اوقات خنکتر روز انجام دهید.
- ورزش و فعالیت بدنی کمتری در گرما انجام دهید، مخصوصاً اگر باعث می شود عرق زیادی کنید.اگر قطرات عرق از سر و صورت و بدن شما می چکید، نشان میدهد عرق شما به مقدار کافی از سطح پوست شما تبخیر نمیشود تا آن را خنک نگه دارد.
- اگر ناچار هستید در گرمای روز فعالیت کنید، اجازه دهید بدنتان با این شرایط کنار بیاید، به این صورت که یک ساعت در هوای گرم کار کنید یا هر ۱۰ روز یک بار این عمل را انجام دهید. به تدریج مدت فعالیت در هوای گرم را افزایش دهید تا بدنتان با گرما تطابق یاید.
- همیشه آب و مایعات کافی بنوشید. حداقل ۳ لیتر در روز مایعات بنوشید و اگر میزان فعالیتتان زیاد است، کم کم آن را به ۴ تا ۵ لیتر برسانید. اگر فعالیت ورزشی شدید دارید یا خیلی عرق میکنید، مصرف آب به تنهایی کافی نیست، بلکه باید به ازای هر یک ساعت ورزش، یک لیتر نوشابه های ورزشی که حاوی الکترولیتها و املاح هستند، را استفاده کنید.
- از مصرف داروهای آمفتامین، آنتی هیستامین، ضدافسردگیها و سایر داروهایی که روی اعمال حیاتی بدن شما تاثیر میگذارند، خودداری کنید.
انجام کارهای فوری برای شخص گرمازده
1. لباس های فرد گرمازده را درآورده و بدن او را در آب سرد فرو برید. اگر چنین امکانی وجود نداشت، با استفاده از یک پارچه یا حوله یا اسفنج، بدن فرد را با آب سرد خیس کنید یا اینکه قطعات یخ را به آرامی به بدن فرد بمالید. اگر مقدار آبی که در اختیار دارید کم است، ابتدا سر و گردن او را خنک کنید. تکه های یخ را روی گردن، زیر بغل و کشاله ران او قرار دهید. توسط یک تکه کاغذ یا حوله یا پنکه ، او را باد بزنید.
2. بعد از حمام گرفتن، فرد را در مکان خنکی قرار دهید.
3. پاهای فرد را در محل بالاتری نسبت به بدن او قرار دهید تا جریان خون بیشتر به طرف سر او برود.
4. دست ها و پاهای فرد را ماساژ دهید تا خونی که خنک شده، به سمت مغز و مرکز بدن او برود.
5. اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد. ولی اگر شخص بی هوش باشد، نمی توانید این کار را انجام دهید، بنابراین همانطور که گفته شد بدن او را خنک کنید تا وقتی به هوش آمد، آب بنوشد.
6. وقتی بدن فرد خنک شد، هر 10 دقیقه یک بار دمای بدن او را از طریق مقعد اندازه گیری کنید تا دمای بدنش کمتر از 38/5 درجه سانتیگراد نشود.
7. بهترین نوشیدنی در مواقع گرمازدگی آب و یا دوغ میباشد. تا زمانی که فرد احساس بهبودی و یا بهتر شدن داشته باشد باید مایعات را مصرف نمود.
8. از مصرف مایعات کافئین دار (نوشابه، قهوه و …) و مواد الکلی اجتناب کنید چرا که این مایعات باعث افزایش تشنگی و کم آبی بدن خواهند شد.
9. ریختن آب خنک (نه سرد) بر روی بدن باعث کاهش دمای بدن و بهتر شدن شرایط بیمار میشود. میتوانید از پارچه ی خیس و مرطوب نمودن صورت و دست و پاها نیز استفاده کنید.
نکته : هنگامی که بدن فرد را در آب سرد فرو می کنید، باید مراقب باشید تا دمای بدنش کمتر از 39/5 درجه نشود. اگر هم دماسنج در اختیار نداشتید، تا وقتی که با لمس کردن بدن او احساس می کنید خنک نشده، عمل خنک کردن را ادامه دهید. ولی به محض خنک شدن بدن فرد، عمل خنک کردن (در آب سرد یا به شکل دیگر ) را متوقف کنید و اگر دمای بدن او مجدداً افزایش یافت، عمل خنک کردن را دوباره شروع کنید.
منبع :جامعه سلامت